منوچهر متکی، وزیر امور خارجه کشورمان بعدازظهر شنبه با حضور در دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، به سوالات دانشجویان درباره سیاست خارجی ایران پاسخ داد.
به گزارش ایسنا، متکی با بیان این که راهبرد و رویکرد در هر مقوله و موضوعی دروازه‌های ورود در حوزه‌ی نظری و تئوریک و بررسی مبانی آن موضوع، شیوه‌ها و راهکارهای اجرای آن است، گفت: راهبردهای ما در سیاست خارجی در کلان در قانون اساسی که برآمده از اهداف انقلاب اسلامی و نظرات روشن بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و رهنمودهای مقام معظم رهبری است تبیین و تدوین شده است. این راهبرد مبتنی بر سلطه‌ناپذیری و سلطه‌گری و حفظ استقلال به عنوان شایسته‌ترین میراث انقلاب است.
وی گفت: همچنین تلاش در جهت خودباوری و خودکفایی از جمله راهبردهای جمهوری اسلامی ایران در امر کشورداری است.
متکی با بیان این که اگر راهکاری نتوانست ما را به اهداف تعریف شده در استراتژی برساند تدبیر حکم می‌کند که مجددا آن راهکار بررسی شود و بالعکس، اظهار کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شعارهای مختلفی در حوزه سیاست خارجی از جمله تنش‌زدایی، پایه‌ریزی روابط سالم مبتنی بر روابط متقابل و غیره، طراحی شد.
او گفت: از اولین کارکردهایی که هر دستگاه دیپلماسی به دنبال آن است این است که در حوزه منطقه‌یی و بین‌المللی حرفی برای گفتن بر اساس مبانی مورد قبول خود و مواضع استراتژیکی‌مان داشته باشیم.
وزیر امور خارجه با تقسیم‌بندی کشورها به سه دسته اظهار کرد: کشورهایی هستند که خود را در باشگاه قدرت می‌بینند و همه جا خود را دارای نقش و تاثیر می‌دانند؛ آنها قدرتشان ناشی از قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی است؛ اما گروه دوم کشورهایی هستند که در تبعیت از اعضای باشگاه‌های قدرت جهانی هستند در تصمیم‌سازی اراده‌ای از خود ندارند و در وابستگی به آن قدرت‌ها موجودیت خود را حفظ می‌کنند و در تعبیری ترجمه‌کنندگان مواضع آن قدرت‌ها هستند. دسته سوم کشورهایی هستند که خارج از اراده گروه اول و به دور از تسلیم‌پذیری گروه دوم می‌خواهند سخن و مواضع مستقل خود را داشته باشند و در مقابل هجمه‌ها ایستادگی می‌کنند و استقلال و عزتشان را حفظ می‌کنند که در این دسته‌بندی ایران نیز قرار دارد.
متکی در نقل و قولی از "سید قطب" گفت: ما نه بلوک غرب و نه شرق هستیم، ما بلوک سوم را تشکیل می‌دهیم.
وی ادامه داد: اینکه ما درک کنیم برای حفظ استقلال باید بهایی پرداخت، افزود: در یک راهکار عقلانی، شعارهای خود را پیش ببریم و نگاهی ژرف‌اندیشانه و جامعه‌نگرانه داشته باشیم. ما با این نگاه بعد از انقلاب رویکردهای متفاوتی را داشتیم.
او گفت: بعد از انقلاب هدف این بود که در اتخاذ این رویکردهای متفاوت، هر چه بیش‌تر مواضع‌مان را مطرح کنیم و منافع‌مان را به دست آوریم.
متکی با بیان این که مجموعه‌ی غرب و به طور مشخص آمریکا در تعاملش با ایران از سپیده دم پیروزی انقلاب اسلامی شعارها، ابزارها و بهانه‌هایی را با یک سلسله اهداف سیاسی علیه ایران به کار گرفته است، گفت: آمریکا در این سال‌ها در محورهایی که علیه ایران عمل کرده است تغییری به وجود نیاورده است.
وزیر امور خارجه با اشاره به مسائلی که آمریکا در زمینه خاورمیانه، حقوق بشر، ترورسیم و سلاح کشتار جمعی علیه ایران مطرح می‌کند، افزود: در مجموعه‌ی تحولات در منطقه ما، باید بگوییم که شرایط به گونه‌ای است که برای آنها هر روز دشوارتر می‌شود. اگر به 40 سال گذشته برگردید می‌بینید که نسل جوان خاورمیانه‌ای دیگر از غرب و فرهنگ غربی الگوبرداری نمی‌کند و این در نظرسنجی‌هایی که خود آنها انجام می‌دهند مشخص است.
او گفت: ما در دولت نهم نکاتی را در سیاست خارجی مطرح کردیم؛ سیاست خارجی فعال، تهاجمی، نرم‌افزارانه و حرکت از جایگاه متهم به جایگاه مدعی از جمله رویکردهایی بوده است که ما اتخاذ کردیم. معتقدیم در حدود سه سال پیش اتفاقی بر انتخابات مجلس و شوراها روی داد که مردم رویکردی جدیدی را در زمینه‌های مختلف از جمله در حوزه روابط خارجی از خود بروز دادند.
وی ادامه داد: مردم ما در این چند انتخابات اخیر، یک پیام روشن به اصلی‌ترین هدف‌های ما یعنی حوزه‌ی غرب دادند و آن این است که مردم ما اعتمادشان را نسبت به غرب در تعامل با ایران و انقلاب اسلامی از دست داده‌اند.
متکی ادامه داد: آنها تصور می‌کردند که ایران ناگریز از همراهی و تبعیت از آن‌هاست. در مقاطعی به همان میزبان لبخند می‌زنند و خوش‌رویی می‌کردند؛ اما خواسته‌ها و ادعاهایشان تغییری نمی‌کرد. غرب معتقد است لیبرال دموکراسی به عنوان یک قالب و محتوای مسلط باید به عنوان یک مجموعه به همه جا تسری یابد.
رییس دستگاه سیاست خارجی ایران گفت: عدالت باید اساس تعامل ما در روابط خارجی باشد. اعتماد‌سازی در مقولات بین‌المللی حتما مساله مهمی است اما باید دوسویه باشد.
وی ادامه داد: حقوق بشر حتما یک مساله مهم است؛ اما یک امر نسبی است و باید مقیاس و اندازه‌گیری‌اش مشخص شود. برخوردهای آنها در مساله حقوق بشر و دموکراسی دوگانه و تبعیض‌آمیزانه است در جایی که نظر مردم مطابق خواست آنها نباشد به راحتی آن را به چالش می‌کشند.
او تصریح کرد: تکلیف ما این است که بیاستیم و تا جایی که صدایمان می‌رسد نسبت به این نظام‌های این چنین در دنیا اعتراض کنیم.
وزیر امور خارجه گفت: ما فتنه‌یی که شصت سال در خاورمیانه ریشه داده و هنوز ادامه دارد را ریشه‌یابی کرده‌ایم. آنها سعی دارند ساختارها را در نقاط مختلف دنیا تغییر داده و یا از نو شکل دهند. مثل بحران یوگسلاوی و آنچه بر سر بوسنی آمد.
وی با بیان این که امروزه حفظ استقلال در عرصه متلاطم محیط بین‌الملل کار آسانی نیست؛ اما اگر ملتی مصمم باشد شدنی است، ادامه داد: ما در وزارت امور خارجه سعی کردیم این رویکردها را تبیین کنیم و مجموعه‌ی کادر وزارت خارجه را با این رویکرد تطبیق دهیم و روابط خارجی را به یک کل منسجم تبدیل کنیم. در این راستا سعی شد روابط اقتصادی، زمینه‌ساز مناسبات سیاسی خوب باشد و بالعکس. امروز خوشحالیم که طی حدود دو سال پیش شرکت‌های ایرانی دولتی وخصوص در اعماق اقیانوس هند به اکتشاف و استخراج نفت مشغولند و در سایر زمینه‌ها از جمله انرژی، سدسازی، نیروگاه‌سازی نیز این فعالیت‌ها گسترش یافته است. البته هنوز تعاملات اقتصادی‌مان در مقایسه با ظرفیت‌های داخلی کافی نیست. ما در سال 85 و 86 رقم صادرات غیرنفتی‌مان از هفت میلیارد دلار به چهارده میلیارد دلار و سپس بیست میلیارد دلار رسید.
به گزارش ایسنا، متکی در ادامه به سوالات دانشجویان پاسخ داد، یکی از دانشجویان از وی پرسید: بر اساس طبقه‌بندی شما که ایران را در دسته سوم قرار داده‌اید چه کشورهای دیگری در این دسته قرار می‌گیرند آیا تعدادشان انگشت‌شمار نیست؟ که متکی پاسخ داد: ما کشورهایی مثل هند، برزیل، آفریقای جنوبی، سوریه، کوبا، ونزوئلا و نیز در حوزه آسیا برخی کشورها را داریم. اما تقسیم‌بندی این کشورها نسبی است یعنی هر کشوری بر اساس اولویت خود به افزایش روابط دست می‌زند.
او در پاسخ به این سوال که حضور شرکت‌های آمریکایی در حوزه نفت و انرژی عربستان را چگونه می‌بینید؟ گفت: آمریکا یک هدف عام را دنبال می‌کند و آن سلطه‌ی انحصاری بر منابع انرژی جهان است. در خلیج‌فارس به غیر از ما بر عراق نیز سعی دارد سلطه خود را افزایش دهد. در حال حاضر شاهد هستیم که در عراق شرکت‌های آمریکایی به شدت فعال هستند؛ البته این نگرش آمریکا بیش‌تر برای مطرح کنندگان انرژی در منطقه یک تهدید است، یعنی برای چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن، مالزی و اندونزی. این که در حوزه‌ی گاز طبیعی این کشورها اصرار دارند با ایران قرارداد امضاء کنند به خاطر آن است که ایران برای انرژی (نفت و گاز) خودش تصمیم می‌گیرد؛ بنابراین سرمایه‌گذاری آمریکا در منطقه فی‌نفسه برای ما تهدید نیست اما در نگاه درازمدت برای مصرف کنندگان انرژی در منطقه تهدید‌آمیز است.
متکی گفت: چین و مالزی در حال حاضر به آفریقا رفتند تا در آنجا در بخش نفت سرمایه‌گذاری کنند.
وزیر امور خارجه کشورمان در ادامه‌ی این نشست که به دعوت بسیج دانشجویی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شده بود در پاسخ به سوالی در مورد تکلیف سهم ایران از دریای خزر گفت: امروز ما به عنوان یکی از 5 کشور ساحلی دریای خزر حق قانونی و قطعی خودمان را از این دریا خواهیم داشت و در این مورد رویکردهای پهلوی و قاجاریه را به کناری گذاشته‌ایم.
متکی با اشاره به بحثی که پیرامون تهدید حدود یا تقسیم خزر صحبت می‌شود، گفت: تقسیم دریا نیست بلکه حدود بهره‌برداری از منابع زیربستر است.
به گفته‌ی متکی، تصمیم‌سازی‌ها در مورد خزر به مراتب متفاوت‌تر از گذشته و در چارچوب حقوق کشور است.
وی ادامه داد: ما به دنبال استیفای حقوق ایران مبتنی بر نگاه عادلانه و همکاری با کشورها هستیم.
دانشجویی از متکی در مورد تعیین تکلیف باغ قلهک پرسید که وی در پاسخ اظهار کرد: شکایت‌هایی در قوه‌ی قضاییه مطرح است و وزارت امور خارجه در جایگاه ارایه نظر نیست. مبنای قضاوت نظر قوه‌ی قضاییه است.
متکی در پاسخ به این پرسش که چرا به خاطر نام یک خیابان روابط مصر با ایران بدین شکل درآمده است؟ افزود: مساله ایران و مصر، مساله یک خیابان نیست. مصر کشور مهمی است و به طرق مختلف به ایران پیام می‌دادند که خواهان رابطه با ایران هستند و رییس‌جمهور در سفری که به ابوظبی داشت برای اینکه این زمینه را فراهم کرده باشد آمادگی ایران برای برقراری رابطه با مصر را اعلام کرد.
وی ادامه داد: هم‌اکنون طرف مصری است که بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد. ما خواستیم به افکار عمومی مصر آمادگی خود را اعلام کنیم.
سوال دیگر مطرح شده از متکی در مورد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال مبارزه با مساله تروریسم بود, که وی در پاسخ گفت: ما با تروریسم مخالفیم و آن را محکوم می‌کنیم. همچنین با اقداماتی که در قالب‌های دولتی به ترور دامن می‌زند و در شعار با آن مخالفت می‌کند اما به تروریست‌ها ماوا و امکانات می‌دهد نیز محکوم می‌کنیم.
او در عین حال بین مبارزات آزادی‌بخش و تروریسم تفاوت قایل شد و گفت: آنچه که غربی‌ها می‌خواهند در این خصوص سوء تفاهم ایجاد کنند تفاوت این دو مساله است. ملت فلسطین برای حقوق خود مبارزه می‌کند که این به معنای تروریسم نیست. همچنین در این مساله مقاومت لبنان نیز باید مدنظر قرار گیرد. باید بین این دو مساله تفکیک قایل شویم.
مذاکره با آمریکا بر سر موضوع عراق از دیگر موضوعاتی بود که دانشجویی از متکی پرسید و وی در پاسخ تصریح کرد: در حال حاضر هیچ گفت‌وگوی دوجانبه‌ای با آمریکا در دستور کار قرار ندارد. شرایط زمانی و رصد کردن رویکردهای آمریکا واجد تصمیم‌گیری برای برقراری مذاکره با آمریکا نیست. البته ممکن است گفت‌وگوهای دوجانبه یک زمانی محقق شود اما زمان آن هم‌اکنون نرسیده است.
متکی درباره مذاکره ایران و آمریکا بر سر موضوع عراق نیز اظهار کرد: وقتی می‌گوییم ثبات عراق برای ما مهم است دلیل آن این است که ثبات آن بر ثبات ما اثر می‌گذارد. اگر به ثبات این کشور کمک کنیم در واقع ثبات خودمان را مدنظر داریم. آمریکایی‌ها مدعی بازگرداندن ثبات به عراق بودند اما سیاست‌های آنها درست نبود.
او ادامه داد: ما به روند دولت‌سازی و توسعه‌ی سیاسی در عراق کمک کردیم. چون این مسایل به ثبات و آرامش در عراق کمک می‌کرد. در عوض برخی دیگر سیاست‌هایی خلاف داشتند که در تلاشند آنها را تغییر دهند و ما از آنها استقبال می‌کنیم.
متکی با اشاره به اینکه، با این رویکرد و برای اینکه آمریکایی‌ها را متوجه بخش‌های اشکال‌دار سیاستشان بکنیم قبول کردیم به خاطر ثبات عراق مذاکره کنیم، ادامه داد: سه دور مذاکر کردیم و به آمریکایی‌ها گفتیم که چرا سیاست‌هایشان شکست خورده است؛ اما آمریکایی‌ها مانند خان‌های قدیمی که خود را یک سر وگردن بزرگ‌تر و بالاتر می‌دانند عملکرد مثبتی نداشتند.
به گفته‌ی متکی، عراقی‌ها خود از این مذاکرات راضی بودند و ما بسیاری از مسایل را برای آمریکایی‌ها روشن کردیم اما هم‌اکنون می‌خواهند فرافکنی کنند.
متکی ادامه داد: هم‌اکنون در آمریکا و بعد از انتخابات کنگره خلإ تصمیم‌سازی به وجود آمده است و مساله‌ی عراق و افغانستان برای دومین‌بار در انتخابات ریاست جمهوری اثر می‌گذارد.
وزیر امور خارجه در ادامه با یادآوری این نکته که، ما اسراییل را به رسمیت نمی‌شناسیم، معطوف کردن گفت‌وگوی بین ایران و آمریکا به گفت‌وگوی بین ایران و رژیم صهیونیستی را به طور کامل رد کرد. چرا که فلسفه‌ی وجودی این رژیم از ابتدا غلط است.
وی همچنین درباره پیگیری‌های انجام شده برای ممانعت از فعالیت شرکت‌های حامی رژیم صهیونیستی و مرتبط با این رژیم گفت: کمیتهای متشکل از مجلس، وزارت امور خارجه و یک نهاد دیگر مسایل مربوط به این شرکت‌ها را دنبال می‌کنند.
او تصریح کرد: این کمیته با ادامه فعالیت هر شرکتی که به نتیجه برسد با رژیم صهیونیستی ارتباط دارد مخالفت خواهد کرد.
مسوول دستگاه دیپلماسی کشورمان در ادامه در پاسخ به سوالی در مورد شایعه‌ی برکناریش تصریح کرد که چنین شایعه‌ای را نشنیده است.
وی در پاسخ به این سوال که وزارت امور خارجه تا چه حد دارای استقلال رای است و در دولت نهم آیا تضعیف و یا تقویت شده است؟ گفت: در وزارت امور خارجه اقدامات جدیدی برای روند تصمیم‌سازی انجام شده است. در کنار شورای معاونان برای اولین‌بار در وزارت امور خارجه شورای مدیران‌کل را تشکیل دادیم که هر دو هفته یک بار با مرور مسایل موضوعات را به بحث می‌گذارد.
او تاکیدکرد: سیاست خارجه حاصل جمع تصمیم‌سازی نظام است. برخی تصور می‌کنند که ما برخورد تندی را در دنیا به راه انداختیم که ممکن است منطق و جوانب آن در نظر گرفته نشده است. مواضع منطقی و قاطع ایران در این دولت مدافعان و شنونده‌های شما (ملت ایران) را بیش‌تر کرده است. مخالفان نیز حتی می‌گویند باید حرف‌های ایران را بشنویم.
وی تاکید کرد: در دنیا همه می‌گویند ایران از یک طرف بسته می‌دهد و همه‌ی بازیگران قدرت از طرف دیگر دسته می‌دهند. این تلاشها نگاه‌های جدیدی ایجاد کرده است.
به اعتقاد متکی هر دولتمردی باید به اداره‌ی هوشمندانه‌ی مملکت و معامله نکردن بر سر حقوق ملت را از جمله تعهدات هر دولت مردی برشمرد و گفت: امروز در دنیا صلابت و ظرفیت جدید ایجاد کرده‌ایم و توانسته‌ایم توان اثرگذاری بیش‌تری پیدا کنیم.
وزیر امور خارجه در ادامه‌ی پرسش و پاسخ در دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش که، منظور از "بسته" چیست؟ با تاکید بر اینکه این کلمه ترجمه‌ی کلمه‌ی "پکیج" است که در نگاه موضوعی و یا فیزیکی به یک سلسله و یا به یک تعداد از موضوعات و اشیا اطلاق می‌شود، گفت: بسته در مسایل بین‌المللی حاصل بررسی‌ها در قالب یک پکیج است. در سابقه‌ی دیپلماسی ایران کلمه "بسته" در چند سال اخیر مطرح شده که اولین آن در سال 2005، دومی 2006 و سومین آن در 2008 بود.
متکی با اشاره به رد بسته‌ی مطرح شده در سال 84 توسط غرب گفت: دلیل رد شدن آن این بود که این بسته به موضوع هسته‌یی ایران از زاویه‌ی منافع ما نگاه نکرده بود. بسته‌ی دوم نیز در سال 2006 به این مساله اشاراتی داشت اما در این بسته نیز حوزه‌ی ایجابی حقوق ما روشن نبود اما در حوزه‌ی سلبی مواردی بود که قابل پذیرش نبودند.
او با اشاره به ارایه بسته‌ی جمهوری اسلامی ایران گفت: در برخورد دومی که ما با آنها داشتیم بسته‌ی متقابل که هم پاسخ‌گویی و هم راهگشایی داشت به طرف مقابل دادیم اما آنها پاسخی ندادند. تا چندی قبل ما خودمان به صرافت افتادیم و فکر کردیم که با توجه به مسایل هسته‌یی و بحران‌های موجود بسته‌ای متشکل از ملاحظات و نظراتمان ارایه کنیم.
وی هدف ارایه این بسته را نگاه نسبت به مسایل و اعلام اراده‌ی کشور برای حل این مسایل عنوان کرد و افزود: ما قصد داشتیم به کسانی که در بن‌بست گیر کرده بودند و فشار وارد می‌کردند اراده‌مان را برای حل مساله اعلام کنیم. اما تاکید کردیم که ایران از حق خودش نیز عدول نمی‌کند.
وی ادامه داد: آنها متقابلا گفتند که بسته‌ی جدیدی می‌خواهند ارایه دهند و در حال تنظیم وقت برای ارایه‌ی آن هستند و ما فعلا در مورد پاسخ به آن چیزی نمی‌توانیم بگوییم؛ اما دو مساله واضح است که، اول ایران به شکلی با بسته‌ی آنها تعامل و برخورد می‌کند که آنها با بسته‌ی ایران برخورد کنند و دوم اینکه در هر دو بسته ممکن است زمینه‌های مشترکی باشد که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
وزیر امور خارجه کشورمان سپس در پاسخ به این سوال که تحریم‌ها تا چه حد بر مسایل اقتصادی تاثیر گذار بوده است، با تاکید بر اینکه بحث تحریم‌ها مربوط به دهه‌های 60 و 70 قرن بیستم میلادی است، خاطرنشان کرد: در مناسبات امروز دنیا تحریم‌ها نقش‌آفرینی‌های گذشته خود را ندارد. ما هرگز به دنبال تحریم نیستم و در تلاشیم که حتی قطع‌نامه‌ای صادر نشود اما اگر دشمن گمان کرد که به واسطه‌ی همین لولویی که درست کرده‌اند ما را می‌توانند وادار کنند از حقوقمان دست برداریم، خیالشان را تخت کردیم که این‌طور نیست.
وی با اشاره به وسعت ایران و موقعیت استراتژیک آن گفت: کشوری که 15 کشور همسایه دارد و با مبالغ مختلف پروژه امضا می‌کند، قابل تحریم نیست.
او در عین حال خاطرنشان کرد: برای این مساله طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌های مناسب نیز انجام گرفته است.
متکی یادآور شد: بسیاری سعی دارند بحث تحریم‌ها را به وضعیت اقتصادی ایران گره بزنند در حالی که این مساله کمترین اتصال را با تحریم‌ها دارد اما شرایط جهانی بر وضعیت اقتصاد ما تاثیر می‌گذارد که باید سعی کنیم مدیریت شود.
موضوع دیگری که در ادامه‌ی این نشست با دانشجویان مطرح شد در مورد بحث لبنان و ارتباط ایران با حزب‌الله بود که متکی در پاسخ گفت: ما از ابتدا می‌گفتیم که راه حل نهایی بحران لبنان آن است که گروه‌های لبنانی بر سر مساله‌ای توافق کنند که دیدیم این مساله در دوحه محقق شد و توافق کردند.
وی خاطرنشان کرد: انبوه تبلیغات نباید این تلقی را ایجاد کند که ما در لبنان و جهان دخالت می‌کنیم.
او همچنین از سفر هیاتی از جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در مراسم تحلیف ریاست جمهوری لبنان خبر داد.
آخرین سوال مطرح شده از متکی درباره روابط ایران با لیبی با وجود تعیین نشدن وضعیت امام موسی صدر بود که وی در پاسخ گفت: یکی از موضوعاتی که بین ایران و لیبی مطرح است بحث بر سر سرنوشت امام موسی صدر و توضیح پیرامون آن و کمک به روشن شدن آن است. هم برای ما و هم برای لبنان این مساله مهم است.
وی ادامه داد: تا سال 1368 و در طول حیات امام (ره) روابط گسترده‌ای با لیبی داشتیم، بعد از آن روابط کاهش داشت که هم‌اکنون هم در حد معمولی است و روابط ویژه‌ای با لیبی نداریم.
به گفته‌ی متکی نبیه بری در لبنان و خانواده‌ی امام موسی صدر و کمیتهای در ایران پیگیر مساله امام موسی صدر هستند اما هنوز تلاشها به نتیجه نرسیده است.